20 Kasım, Birleşmiş Milletler tarafından 1989 yılında kabul edilen Çocuk Hakları Sözleşmesi'nin yıldönümünde, tüm dünyada çocukların haklarına dikkat çekmek amacıyla kutlanıyor. Bu özel gün, çocukların yaşama, gelişme, korunma ve katılım haklarını savunuyor.
Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin tarihçesi
Çocukların korunması fikri ilk kez 1894 yılında gündeme geldi. 1923 yılında “Cenevre Çocuk Hakları Bildirgesi” ile temelleri atılan çalışmalar, 20 Kasım 1989’da Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin kabul edilmesiyle küresel bir boyut kazandı. Türkiye, sözleşmeyi 1990 yılında imzaladı ve 1994 yılında yürürlüğe koydu.
Çocuk Hakları Sözleşmesi ve günümüz dünyasındaki önemi
Çocuk Hakları Sözleşmesi, 18 yaş altındaki her bireyin sahip olduğu temel hakları düzenleyen, tarihin en kapsamlı insan hakları belgelerinden biridir. Bu sözleşme, çocukların fiziksel, zihinsel, duygusal ve sosyal gelişimlerini sağlamak, onları şiddet, istismar ve ihmalden korumak, eğitim almalarını garanti etmek ve karar alma süreçlerine katılımlarını teşvik etmek gibi birçok önemli hedefi içerir.
Yaşama ve gelişme hakkı
Öncelikli olarak, çocukların yaşama ve gelişme hakkı, sözleşmenin temel taşlarından birini oluşturur. Bu hak, çocukların fiziksel ve zihinsel sağlıklarının korunmasını, yeterli beslenme ve barınma imkânlarına sahip olmalarını ve yaşamlarını sürdürebilmeleri için gerekli tüm koşulların sağlanmasını kapsar. Aynı zamanda, korunma hakkı, çocukların her türlü fiziksel, duygusal ve cinsel istismardan, ihmalden ve kötü muameleden uzak bir yaşam sürmesini hedefler.
Eğitim hakkı
Eğitim hakkı, tüm çocukların eşit fırsatlarla kaliteli eğitime erişebilmesini sağlama ilkesine dayanır. Bu hakkın gerçekleştirilmesi, bireysel gelişimlerini desteklemenin yanı sıra toplumların sürdürülebilir kalkınmasına katkıda bulunur. Ayrıca, katılım hakkı ile çocukların kendi yaşamlarını ilgilendiren süreçlerde aktif bir şekilde yer almaları teşvik edilir. Bu hak, onların fikirlerinin dinlenmesi ve karar alma mekanizmalarında dikkate alınması gerektiğini ifade eder.
Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin küresel etkisi
Sözleşmenin yürürlüğe girdiği 1989 yılından bu yana, dünya genelinde çocukların yaşam koşullarında önemli değişiklikler yaşandı. Birleşmiş Milletler verilerine göre, 5 yaş altı çocuk ölümleri %50 oranında azaldı. Bu gelişme, sağlık hizmetlerindeki iyileştirmeler ve aşı programlarının genişletilmesi sayesinde mümkün oldu. Yetersiz beslenme oranları da ciddi bir düşüş göstererek, dünya genelinde yarı yarıya azaldı. Bunun yanı sıra, birçok ülke, sözleşmenin etkisiyle çocuk haklarını anayasal güvence altına aldı ve hukuki düzenlemeler yaptı.
Çocukların karşılaştığı zorluklar
Ancak bu ilerlemelere rağmen, çocuklar hâlâ ciddi tehlikelerle karşı karşıya kalmaktadır. Aşırı yoksulluk, dünya genelinde yaklaşık 385 milyon çocuğun günlük 1.90 doların altında bir gelirle yaşamasına neden olmaktadır. Eğitim hakkına erişim sorunu, 262 milyon çocuğun okula gidememesiyle devam etmektedir. Çocuk işçiliği ise hâlâ küresel bir problem olarak karşımıza çıkıyor; 152 milyon çocuk tehlikeli işlerde çalışmak zorunda kalıyor. Ayrıca, iklim değişikliği ve su kaynaklarının azalması, gelecekte temiz suya erişim konusunda büyük bir tehdit oluşturmaktadır. Bir tahmine göre, 2040 yılına kadar her dört çocuktan biri temiz suya erişemeyecek.