İzmir’in tarihi ilçesi Bergama, dünya kültür mirasına yaptığı önemli katkılardan biri olan parşömen ile anılıyor. Antik dönemde yazı yazmak ve resim yapmak için kullanılan bu özel malzeme, Bergama’da doğup tüm dünyaya yayıldı. Peki, parşömen nasıl bulundu ve neden bu kadar değerli hale geldi?
Bulunuş hikayesi
Antik bir söylenceye göre Mısır Kralı, Bergama Kütüphanesi’nin İskenderiye Kütüphanesi’ni geçmemesi için papirüs ihracatını yasakladı. Kağıtsız kalan Bergama Kralı II. Eumenes, yeni bir yazı malzemesi icat edecek kişiye büyük ödüller vaat etti. Bu sırada, Kütüphane Müdürü Krates oğlak derilerini işleyerek yazılabilir hale getirdi ve böylece parşömen doğmuş oldu. MÖ 2. yüzyıldan itibaren Bergama’dan dünyaya yayılan parşömen, hızla papirüsün yerini aldı.
Parşömenin özellikleri
Parşömenin tercih edilmesinin birçok nedeni vardı. Her iki yüzüne yazılabilmesi, neredeyse yırtılmaz olması ve yanmaya karşı dayanıklı yapısıyla ön plana çıkan parşömen, uzun yıllar boyunca yazılı kültürün vazgeçilmezi oldu. Özellikle hat ve tezhip sanatları için ideal bir yüzey sunan bu malzeme, papirüs ile birlikte kullanıldığı IV. yüzyıla kadar büyük bir rekabet içinde oldu ve XII. yüzyıla kadar tek yazı medyası olarak kullanıldı.
Zor bir zanaat
Parşömen üretimi oldukça zahmetli bir süreçti. Deri kirece yatırılarak kıllarından arındırılır, temizlenir ve gerilerek kurutulurdu. Ardından, yazı yazılabilecek hale getirilmek için zımparalanırdı. Parşömenin her biri eşsizdir; orijinal deri dokusu korunur ve her üretim süreci malzemenin kalitesini artırır. Bu nedenle parşömen yapımı hâlâ bir zanaat olarak kabul edilmektedir.
Bergama’nın kültürel mirası
Parşömenin doğduğu yer olan Bergama, İzmir’in tarihine ışık tutan bir bölge olarak dikkat çekiyor. Parşömenin dünya tarihindeki rolü, Bergama’nın kültürel mirasının ne denli önemli olduğunu bir kez daha gözler önüne seriyor. 1500 yıllık parşömenler bugün hala ilk günkü gibi okunabilir durumda, bu da bu eşsiz malzemenin dayanıklılığını ve kalitesini ortaya koyuyor.
Günümüzde parşömen
Teknoloji ne kadar ilerlerse ilerlesin, parşömen günümüzde hala sanat ve zanaat alanında değerini koruyor. Bilgisayar ekranlarının ve kâğıdın yaygınlaşmasına rağmen parşömen hala insanlık tarihinin en dayanıklı yazı malzemesi olarak anılmaya devam ediyor.