İzmir’in tarihi açıdan zengin ilçesi Ödemiş, binlerce yıllık bir geçmişi ve kültürel zenginliğiyle dikkat çekiyor. Tarihçi Behiç Galip Yavuz’un araştırmalarına göre, Ödemiş ovasındaki yerleşim izleri, Paleolitik dönemden itibaren günümüze kadar kesintisiz bir kültür akışına işaret ediyor. İşte, Ödemiş’in tarih boyunca iz bırakan uygarlıkları ve olaylarıyla kesintisiz devam eden hikayesi.
Tarihin ilk izleri: Paleolitik dönemden tunç çağına
Ödemiş’in en eski yerleşim izleri, yaklaşık 13 bin yıl öncesine dayanıyor. Soğukluk Deresi’ndeki kaya altı sığınaklarında bulunan kazıma figürler, Paleolitik dönemde dinsel ayinleri yansıtan simgeler olarak dikkat çekiyor. Bu figürler, Batı Anadolu’nun bilinen en eski insan kültürünü temsil ediyor. Tunç Çağı’nda ise Ödemiş ovasındaki höyüklerde yerleşimlerin yoğunlaşması, bölgenin stratejik ve ticari önemini göstermekte.
Lydia’dan Persler’e ve Helenistik döneme yolculuk
M.Ö. 8. yüzyıldan itibaren Lydia krallarının egemenliği altına giren Ödemiş, Kimmer istilasına uğramasına rağmen kültürel varlığını sürdürdü. Bu dönemde, Hypaipa (Günlüce) kenti, özellikle dokuma ve kök boya sanayisiyle ün kazanmıştı. M.Ö. 546’da Persler tarafından ele geçirilen bölge, Perslerin dini ve kültürel etkisi altında önemli bir ticaret merkezi haline geldi. Hellenistik dönemde ise Makedonya Kralı Büyük İskender’in egemenliğine geçen Ödemiş, Selevkoslar ve Pergamon krallıkları arasında el değiştirdi.
Roma ve Bizans dönemlerinde ileriye taşınan kültürel birikim
M.Ö. 133’te Roma hâkimiyetine giren Ödemiş, Roma döneminde gelişen kozmetik ve boya sanayisi ile ünlendi. Roma’nın ardından Bizans döneminde Hristiyanlık bölgeye yayıldı; Pyrgion (Birgi), Hypaipa ve Nikaia (Türkönü) gibi kentler, Bizans piskoposluk merkezleri olarak öne çıktı. 1071 Malazgirt Savaşı sonrası Türk akınlarına sahne olan Ödemiş, Türkmen beylerinin etkisiyle İslam kültürü ile tanışmaya başladı.
Millî mücadelede Ödemiş’in ilk kurşunu
Ödemiş, Osmanlı İmparatorluğu'nun son dönemlerinde, 1919’daki Yunan işgali sırasında Türk milletinin bağımsızlık mücadelesine öncülük eden Kuvayı Milliye hareketine sahne oldu. İzmir'in işgalinden önce Kuvayımilliye’yi örgütleyen Ödemişli yurtseverler, tarihe “ilk kurşun” olarak geçen direnişin ateşini yaktılar. Kaymakçı’da Gökçen Hüseyin Efe, Çaylı’da Keleş Mehmet Efe gibi önderlerle Yunan kuvvetlerine karşı sürdürülen mücadele, 3 Eylül 1922'de işgalin sona ermesiyle nihai zafere ulaştı.
