Gecenin bir yarısı korkunç bir rüyadan sıçrayarak uyandınız... İçinizden “Neyse ki sadece rüyaymış” diyerek başucunuzdaki sudan bir yudum almak istediniz ama... Eliniz kolunuz kımıldamıyor. Bağırmak istiyorsunuz, sesiniz çıkmıyor.
Bu tanıdık sahne halk arasında "karabasan" olarak bilinen uyku felcinin en klasik örneği. Tıp literatüründe "sleep paralysis" olarak geçen bu durum, kişi uyanıkken bedenin REM uykusuna ait felç durumundan çıkamaması sonucu ortaya çıkıyor.
REM fazı ile uyanıklık arasında sıkışmak
Uyku felci, uyku döngüsünün REM (Rapid Eye Movement) fazı sırasında ya da hemen sonrasında yaşanıyor. REM sırasında rüyalar görülürken vücut istemli hareketleri durdurur. Bu, kişinin rüyalarını yaşarken vücuduna zarar vermemesi için doğal bir koruma mekanizmasıdır.
Ancak beyin, bu faz tamamlanmadan “uyanırsa” garip bir durum ortaya çıkar: Kişi tamamen uyanıktır, çevresini fark eder, ancak vücudu hâlâ felçli haldedir.
Sadece felç değil, halüsinasyonlar da görülebilir
Uyku felci sırasında yalnızca hareket kısıtlanması değil, aynı zamanda görsel ya da işitsel halüsinasyonlar da yaşanabilir. Kimi zaman kişinin üzerine birinin çöktüğünü hissetmesi, boğuluyor gibi olması, bir varlık gördüğünü sanması gibi deneyimler bu süreçte sıklıkla rapor edilir.
Bu da karabasan inancının, kültürden kültüre değişen korkutucu anlatılarının temelini oluşturur.
Kimlerde daha sık görülüyor?
Araştırmalara göre insanların önemli bir bölümü hayatlarının bir döneminde bu durumu deneyimliyor. Uyku felci genellikle:
- Düzensiz uyku saatleri
- Aşırı yorgunluk ve stres
- Şekerleme alışkanlığı
- Lüsid rüya denemeleri
- Yapay uyku ilaçları kullanımı
- Uzun süreli açlık
gibi faktörlerle tetiklenebiliyor. Ayrıca, narkolepsi gibi nörolojik uyku bozukluğu olan bireylerde çok daha sık görülüyor.
Karabasanın çaresi var mı?
Uyku felci her zaman tıbbi tedavi gerektirmez. Ancak tekrar eden ve yaşam kalitesini düşüren vakalarda uzman desteği önerilir. Uyku hijyenine dikkat etmek, düzenli uyumak, stresle baş etmeyi öğrenmek ve sağlıklı bir yaşam tarzı benimsemek bu durumun önüne geçebilir.
