Albert Einstein, 20. yüzyıl biliminin en büyük dehalarından biri olarak kabul ediliyor. Görelilik teorileri, kütle-enerji denklemi ve ışığın doğasına ilişkin açıklamalarıyla fizik dünyasında devrim yaratan Einstein, aynı zamanda bazı önemli bilimsel gelişmelerin arifesinde şüpheye kapılarak kendi fikirlerine karşı çıkmıştı. İşte onun “yanlış” diye düşündüğü ama bilimi ileriye taşıyan üç önemli konu.
“Hayatımın en büyük hatası”: Kozmolojik sabit
1917 yılında evrenin durağan olduğunu varsayan yaygın görüşle çelişmemek adına Einstein, genel görelilik denklemlerine “kozmolojik sabit” adını verdiği bir terim ekledi. Bu sabit, yerçekiminin evreni büzmesini dengelemek için düşünülmüştü.
Ancak Edwin Hubble'ın gözlemleri evrenin genişlediğini ortaya koyunca, Einstein bu sabiti eklemenin “hayatının en büyük hatası” olduğunu söyledi. Yine de günümüzde bazı bilim insanları, bu sabitin karanlık enerjiyi açıklamada temel bir rol oynayabileceğini savunuyor.
Görmezden gelinen öngörü: Kütleçekimsel merceklenme
Einstein’ın genel görelilik teorisi, büyük kütleli cisimlerin arkasındaki ışığı bükerek bir tür doğal teleskop görevi göreceğini öngörüyordu. Ancak bu etkinin gözlemlenemeyecek kadar zayıf olduğunu düşünerek konuyu önemsemedi.
Bir Çek mühendisin ısrarıyla kaleme aldığı 1936 tarihli kısa makale, günümüzde Hubble Teleskobu gibi gözlemevlerinin uzak galaksileri incelemesinde kullanılan “kütleçekimsel merceklenme” ilkesine ışık tuttu.
“Tanrı zar atmaz”: Kuantum mekaniğine itirazı
Einstein, kuantum mekaniğinin temelini atan bilim insanlarından biri olsa da, teorinin bazı yönlerine büyük şüpheyle yaklaştı. 1926 yılında fizikçi Max Born’a yazdığı bir mektupta “Tanrı zar atmaz” diyerek, kuantum dünyasında olasılıkların hüküm sürmesine karşı çıktı.
1935’te Podolsky ve Rosen’la birlikte kaleme aldığı EPR makalesi, kuantum dolanıklık gibi kavramlara karşı bir eleştiri niteliğindeydi. Ancak zamanla bu fikir, modern kuantum fiziğinin temel taşlarından biri haline geldi ve Nobel ödüllü deneylerle doğrulandı.
Einstein’ın hataları mı, bilimin kilometre taşları mı?
Einstein zaman zaman kendi fikirlerine güvenmemiş, hatta geri adım atmış olsa da, ortaya attığı ya da sorguladığı pek çok kavram bugün fizik dünyasının vazgeçilmez parçaları arasında. Kozmolojik sabit, kütleçekimsel merceklenme ve kuantum dolanıklık gibi konular, onun “yanıldığını düşündüğü” ama aslında bilime yön verdiği alanlar arasında yer alıyor.
