1905 yılında Mısırlı tüccar bir aile tarafından inşa edilmeye başlanmış ve Cumhuriyet döneminde iş adamı Mustafa Nuri Devres tarafından satın alınarak tamamlanış Anadolu Apartmanı, İzmir’in ilk apartmanı ve betondan yapılmış ilk konutu olarak bilinir. Bu apartman, sadece mimari yapısıyla değil, aynı zamanda İzmir’deki sosyal yaşamın ve modernleşmenin önemli bir sembolü haline gelmiştir.
Kültürel ve mimari bir sembol
Binalar, sadece işlevsel değil aynı zamanda semboliktir. Anadolu Apartmanı da çevresindeki yapılardan tamamen farklı bir üslupla inşa edilmiş, modernleşmenin bir sembolü haline gelmiştir. Anadolu Apartmanı, İzmir'de değişen toplumsal yapıyı ve burjuvazinin yükselişini simgeleyen en güzel örneklerden biri.
Harsa Ailesi ve apartman anlayışının doğuşu
Anadolu Apartmanı'nın inşasına, 1890’da Harsa Ailesi tarafından başlanmıştır. Mısır kökenli olan ve Avrupa ile sıkı ilişkileri bulunan bu aile, apartman kültürünü İzmir’e taşıyarak İzmir'deki "Birinci Ulusal Mimari" anlayışının tek örneği olan bu yapıyı şehre kazandırmıştır.
İzmir’in ve Anadolu’nun En Eski Apartmanı
1905 yılında tamamlanan Anadolu Apartmanı, İzmir’de inşa edilen ilk apartman olarak bilinir. Bazı kaynaklara göre ise Anadolu’nun günümüze ulaşan en eski apartmanıdır. 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu kapsamında koruma altına alınan yapı, Ahmet Harsa Paşa ve Mustafa Harsa Paşa tarafından yaptırılmıştır.
Tarihi ve mimari özellikler
Mithatpaşa Caddesi'nde yer alan ve dört katlı olan Anadolu Apartmanı, simetrik bir cepheye sahiptir. Yığma taş olan binada her katta farklı bir pencere düzeni görülür. Geniş saçakların altında dekoratif bezemelerle zenginleştirilmiş bu yapının iki ayrı girişinden 16 daireye ulaşılabilir. İç mekan düzeninde ise odalar ve ıslak alanlar orta bir holün etrafında konumlandırılmıştır.
“Apartman”
Anadolu Apartmanı, zamanla İzmir halkının dilinde “Apartman” olarak anılmaya başlanmış ve bir dönemin simgesi hâline gelmiştir. Tramvay durağının adı dahi bu yapıdan esinlenerek "Apartman Durağı" olmuştur. O dönem "Apartman" denildiğinde akla gelen tek yerin Anadolu Apartmanı olduğu, adres tariflerinde bile "Apartman’ın ilerisinde" şeklinde tarifler verildiği söylenir.
Gözümoğlu Sineması'na ev sahipliği
Anadolu Apartmanı'nın 1960'lı yıllara kadar ağaçlar ve iki küçük havuzdan oluşan bir bahçesi bulunmaktdır. Ancak Niyazi Gözümoğlu tarafından kiralanan bahçe, ağaçları kesilerek yazlık açık hava sineması hâline getirilmiştir. Gözümoğlu Sineması, Anadolu Apartmanı'nı tüm İzmir’e tanıtan en önemli unsur olmuştur. Sinema, bölgeyi sosyal bir çekim merkezi hâline getirmiş ve apartmanın sinemaya bakan dairelerinde yaşayanlar, balkonlarından ücretsiz film izleme imkânına sahip olmuştur.
Üst sınıfın yaşam alanı
Anadolu Apartmanı’nın ilk sakinleri üst sınıftan kişilerdir. Tapu kayıtlarına göre burada yaşayanlar arasında paşalar, bakanlar, milletvekilleri, tüccarlar, avukatlar ve hâkimler gibi dönemin yüksek statülü insanları bulunur. Apartman, Türkiye’nin gelecekteki önemli akademisyenleri, siyasetçileri ve bürokratlarının da uğrak noktası olmuştur. Bu seçkin sakinler arasında Türkiye’nin hukuk alanında önemli isimlerinden Mahmut Esat Bozkurt, ünlü yazar Samim Kocagöz ve müzisyen Rakım Elkutlu gibi isimler de yer almıştır.
Bugün hala ayakta
Göztepe Mithatpaşa Caddesi’nde yer alan ve İzmir’in ilk apartmanı olarak bilinen Anadolu Apartmanı, aradan geçen onlarca yıla rağmen hala dimdik ayakta duruyor. 2013 yılında tamamlanan restorasyonu ile yeniden eski görkemine kavuşan yapı, şehrin mimari dokusunun önemli bir parçası olarak korunmaya devam ediyor. Bir dönem İzmir burjuvazisinin gözde yaşam alanı olan bu apartman, bugün modern İzmir’de geçmişin izlerini yaşatan bir sembol hâline gelmiş durumda. Çevresinde yeni yapılar ve iş merkezleri yükselse de Anadolu Apartmanı, tarihi ve kültürel mirasıyla İzmir’e kimlik kazandırmaya devam ediyor.
Anadolu Apartmanı nerededir?
İzmir'in Göztepe semtinde, Mithatpaşa Caddesi üzerinde yer alıyor. Gözümoğlu Sineması'na ev sahipliği yapmış bu tarihi apartman, günümüzde Megapol Sanat-Kültür Merkezi ve İş Bankası binasının karşısında bulunuyor.
Kim tarafından inşa edilmiştir?
Anadolu Apartmanı, 1905 yılında Mısır kökenli tüccar Ahmet Harsa Paşa ve kardeşi Mustafa Harsa Paşa tarafından inşa ettirilmiştir. Ahmet Harsa Paşa, aynı zamanda Osmanlı Devleti’nin Manchester fahri konsolosuydu ve ticaretle uğraşıyordu.
Ahmet Harsa Paşa