İzmir'in Turan bölgesi, özellikle 20. yüzyılın başlarında, petrol endüstrisinin ve sanayi faaliyetlerinin merkezi haline gelmişti.
Bölge, Levant kökenli iş insanlarının öncülüğünde, küresel petrol şirketlerinin yatırımlarına ev sahipliği yaptı. Standart Oil, Socony (daha sonra Mobil Petra) ve Ege Petrol gibi dev şirketlerin yer aldığı bu bölge, aynı zamanda İzmir'in ekonomik tarihi açısından önemli bir rol oynadı.
Standart Oil ve Levant iş insanlarının katkısı
Turan'da petrol sanayisinin kökleri, Standart Oil Company'nin faaliyetlerine kadar uzanır. Bu Amerikan petrol devi, 1870'te kurulan ve petrol rafinajı ile tanınan bir şirketti. Şirketin Turan'daki yöneticilerinden biri George Raul'du. Catherine Filipucci'nin anılarında, ailesinin bu şirketle olan bağlantıları ve İngiliz Smith ailesinin Turan'daki fabrikası detaylı şekilde anlatılır.
1. Dünya Savaşı sonrası bölgede yaşanan değişimle birlikte Smith ailesi İngiltere'ye dönmüş, ancak savaşın ardından Turan'a Cadillac marka araçlarıyla geri dönmüşlerdir.
Socony ve Ege Petrol'ün bölgedeki rolü
New York merkezli Socony-Vacuum (Standart Oil'in bir parçası), Turan'da petrol ticaretine yön veren bir başka önemli aktördü. Socony'nin, gemilerle petrol boşaltımı için özel bir iskelesi vardı. Bu faaliyetler daha sonra Mobil Petra adı altında devam etti ve şirket, 1950'de İzmir'de ofislerini açtı.
Ege Petrol Şirketi ise 1930'larda bölgedeki Shell ürünlerinin distribütörü olarak faaliyete geçti. İkinci Dünya Savaşı sırasında aktif hale gelen şirket, Braggiotti ailesinin liderliğinde büyüdü ve daha sonra merkezini İstanbul'a taşıdı. Şirketin yöneticileri arasında Lucien Dandoria, Jean-Pierre Giraud ve Enrico Aliotti gibi önemli isimler bulunuyordu.
Turyağ ve endüstriyel dönüşüm
Turan'daki küçük bir İngiliz petrol rafinerisi olarak başlayan Turyağ, zamanla çeşitli el değiştirmeler yaşadı. 1928'de Alman, 1929'da İngiliz şirketlerinin eline geçen Turyağ, 1957'de Türk Henkel'in ortaklığı ile yeni bir döneme adım attı.
Ancak, 1996'da yönetim tamamen İstanbul'a taşındı. Eski Turyağ fabrikası ise bölgenin kentsel dönüşüm planlarının bir parçası olarak 40 milyon dolara satıldı ve eğlence merkezi olarak yeniden tasarlanması planlandı.
Bölgedeki diğer sanayi alanları ve güncel durum
Karşıyaka Kaymakamlığı'nın 3. Bölge Tapu Sicil Müdürlüğü verilerine göre, Turan'daki sanayi alanlarının büyük bir kısmı BP Petrolleri, Petrol Ofisi, Türk Henkel ve özel mülkiyet sahiplerine aitti.
Ancak bu alanların çoğu, günümüzde sanayi işlevini kaybederek kentsel dönüşüm projelerine dahil edildi.
