Keles, tarih boyunca birçok farklı isime bürünmüştür. İlk olarak, MÖ 8. yüzyılda İonlar tarafından “Klaos/Kleos” adı verilmiştir. Bu isim, “kışın sert soğuktan koruyan kışlık barınak” anlamına gelmektedir. Bizans döneminde ise bölge, “Çanak ova” anlamına gelen “Kilas/Kilos” adıyla anılmıştır. M.S. 2. yüzyılın sonlarına doğru, bölgeye "Kilbis/Kilbis Vadisi" adı verilmiş ve ardından "Koloe/Kolose" olarak değişmiştir. Luwi dilinden türeyen bu son ad, Helen ağzına uydurularak Kolose olarak söylenmiştir.
Oğuz Göçleri ve Keles’in Anadolu’daki izleri
Osmanlı döneminde, bu bölgeye “Keles/Kelas/Kilas” adı verilmiş olup, 1948’de Türkiye Cumhuriyeti döneminde ilçeye "Kiraz" adı verilmiştir. Ancak bu ismin kökeniyle ilgili çeşitli teoriler bulunmaktadır. Kaşgarlı Mahmud’un 11. yüzyılda kaleme aldığı "Divan-ı Lugati’t-Türk"te "Keles" adı yer almamakta, ancak bazı Türkologlar, “Keles” kelimesinin Orta Asya'dan gelen Kayı boyu tarafından Anadolu’ya taşındığını belirtmektedir. Bu, bölgenin adının kökeninin Orta Asya'ya dayandığını gösteren önemli bir bulgudur.
Kazakistan'a uzanan bir tarih
Keles adı, yalnızca Anadolu’yla sınırlı kalmayıp, Kazakistan’daki bir nehrin adıdır. Sir Derya'nın sağ kolu olan bu nehrin adı, aynı zamanda Kuzey Taşkent’te bir kazaya da verilmiştir. Ayrıca, 10. ve 11. yüzyıl coğrafyacılarının eserlerinde, “Kalas Bozkırı” veya “Keles Bozkırı” olarak anılan bölge, bu adın Orta Asya kökenli olduğunu doğrulamaktadır.
Oğuz boylarıyla özdeşleşmiş bir isim
Oğuzların 11. yüzyılda Anadolu'ya göç etmesiyle birlikte, Keles adı birçok yerleşim yeri tarafından benimsenmiştir. Bu, Oğuz boylarının Anadolu’ya yerleşirken Orta Asya’daki yer adlarını da yanlarında getirdiklerinin bir kanıtıdır. Bugün Anadolu'nun farklı bölgelerinde “Keles” ismi, Oğuzların bu coğrafyadaki etkisinin izlerini taşımaktadır.
Neredeyse her şehirde ismi var
Günümüzde, Keles ismiyle anılan farklı yerleşim yerleri bulunmaktadır. İzmir iline bağlı Keles, 1948’de “Kiraz” olarak değiştirilmiştir. Bursa'da Keles, halen bir ilçe merkezidir. Ordu’da ise, 1966 yılında Ünye ilçesine bağlı Keles Köyü’nün adı "Çınarcık" olarak değiştirilmiştir. Ayrıca, Antalya'nın Kumluca ilçesine bağlı Kuzca Köyü'nde "Keles Mahallesi" hala varlığını sürdürmektedir.
Ortak özellik ise nehir kenarı
Keles adı verilen yerleşim yerlerinin ortak özelliği, bir nehir kenarında kurulmuş olmalarıdır. Bu durum, adın tesadüf olmadığını ve bu yerleşimlerin tarihsel bağlarının güçlü olduğunu gösteriyor. Oğuzların göçebe kültürü, Anadolu'daki yerleşimlerinde Orta Asya’daki izlerini devam ettirmiştir. Bu durum, yer adlarının ve kültürün zaman içinde nasıl bir dönüşüm geçirdiğini anlamamıza yardımcı olmaktadır.