İzmir’in Menemen ilçesinde, Esatpaşa Mahallesi'nde yer alan ve kitabesi bulunmayan kilisenin kesin yapım tarihi bilinmemekle birlikte, 19. yüzyılda inşa edildiği düşünülmektedir. Yapı, 1924 yılı öncesinde Ermeni mahallesi olarak bilinen ve sonradan Esatpaşa Mahallesi’ne dâhil edilen Değirmendağ’ın doğu yamaçlarında yer alır. Kilise, uzun yıllar askeri birlik deposu olarak kullanılmıştır.
Mimari özellikler ve onarım geçmişi
Kilisenin mimari özellikleri 19. yüzyılın ikinci yarısına işaret etmektedir. Dikdörtgen planlı yapının kalın taş ve tuğla duvarları, geçmişteki onarımları gösteren izlerle dikkat çeker. Yapının doğu cephesinin önünden yol geçse de, girişe ulaşmak için herhangi bir yol veya basamaktan söz edilemez. Yapı, batı cephesinden yamaca yaslanarak inşa edilmiştir ve yapım tekniği ile üslubu dönemin örneklerini yansıtır.
Kilisenin güncel durumu
Kilisenin dış cephe sıvası büyük ölçüde tahrip olmuşken, güney cephesi hariç yapının diğer cephelerinde sıva kalıntılarına rastlanmaktadır. İç duvarlar, doğa ve insan eliyle tahribata uğramış olsa da, yapının plan özelliği korunarak günümüze ulaşabilmiştir. Restorasyon ile tarihi dokunun korunması ve kütüphane olarak kullanılması, yapıya yeni bir işlev kazandıracaktır.