İzmir, Ege’nin incisi, deniziyle, havasıyla huzur vaat eden bir şehir. Ama altında yatan gerçek, jeolojik bir saatli bomba: Aktif fay hatları. 30 Ekim 2020’de 6.6 büyüklüğündeki depremle sarsılan İzmir, o gün 117 canını kaybetti ve bir kez daha fay hatlarının tehdidini hatırladı. Peki, bir sonraki deprem ne zaman vuracak? Bilimsel veriler ve istatistikler bize ne söylüyor? İzmir’in fay hatlarını mercek altına aldık, uzmanların uyarılarını ve olası senaryoları derledik. Bu yazı, hem bilgilendiriyor hem de düşündürüyor!
İzmir’in fay haritası: 12 aktif tehdit
İzmir, Batı Anadolu Fay Sistemi’nin tam kalbinde yer alıyor. Şehirde ve çevresinde 12’den fazla aktif fay hattı bulunuyor; bunların uzunlukları 12 km ile 70 km arasında değişiyor. Jeolog Prof. Dr. Naci Görür’ün deyimiyle, “İzmir’de 7’nin üzerinde deprem üretme kapasitesi olan faylar var.” İşte en kritik olanlar:
- İzmir Fay Zonu (İFZ): Kent merkezinin güneyinden geçen, 20 km ve 18 km’lik iki segmentten oluşan bu fay, D-B uzanımlı ve normal fay karakterinde. Maksimum 6.8 büyüklüğünde deprem üretebilir.
- Tuzla Fayı: 40-50 km uzunluğunda, KKD-GGB doğrultulu bu fay, 6.5-7.0 büyüklüğünde depremlerle biliniyor.
- Seferihisar Fayı: 2020 depreminin kaynağı, 25-30 km uzunluğunda ve 7.0 potansiyeline sahip.
- Gülbahçe ve Çeşme Fayları: 20-30 km aralığında, 6.5-6.8 büyüklüğünde deprem riski taşıyor.
Bu faylar, aletsel dönemde (1900 sonrası) genelde 5.5-6.5 büyüklüğünde depremler üretmiş, ama tarihsel veriler 7’yi aşan sarsıntılar olduğunu gösteriyor.
İstatistikler ne diyor?
Kandilli Rasathanesi ve AFAD verilerine göre, İzmir ve çevresinde son 100 yılda 6.0 üzeri 5 büyük deprem kaydedildi:
- 1928 Torbalı Depremi: 6.5 büyüklük, 50 can kaybı.
- 1939 Dikili Depremi: 6.6 büyüklük, 60 kayıp.
- 1970 Gediz Depremi: 7.2 büyüklük (yakın bölge).
- 1992 Seferihisar Depremi: 6.0 büyüklük.
- 2020 Samos-İzmir Depremi: 6.6 büyüklük, 117 kayıp.
Ortalama olarak, İzmir’de 6.0 üzeri bir deprem her 20-25 yılda bir görülüyor. Ancak fayların “deprem döngüsü” (recurrence interval) farklılık gösteriyor. Dokuz Eylül Üniversitesi Deprem Araştırma Merkezi Müdürü Prof. Dr. Hasan Sözbilir, “Bazı faylar 100-150 yılda bir kırılırken, diğerleri 400-500 yılı bulabiliyor” diyor. Örneğin, İzmir Fayı’nın son büyük kırılması 1688’de (7.0 civarı) gerçekleştiyse, 300-500 yıllık döngüye göre stres birikimi kritik seviyede olabilir.
Bilimsel gerçek: Zamanı tam bilmek imkânsız
Deprem tahmini, bilim dünyasının en zorlu bulmacası. ABD Jeoloji Araştırmaları Kurumu (USGS) ve Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi’ne göre, fayların stres birikimi ölçülebilse de kırılma anını saniye hassasiyetinde öngörmek mümkün değil. Ancak risk haritaları ve paleosismoloji (geçmiş deprem izleri) bize şunu söylüyor: İzmir’in fayları aktif ve enerji biriktiriyor.
- Stres birikimi: GPS ölçümleri, Ege Bölgesi’nde yılda 15 mm’lik bir gerilme olduğunu gösteriyor. Bu, fayların her yıl biraz daha yüklendiği anlamına geliyor.
- Olasılık: Prof. Sözbilir’e göre, İzmir’de önümüzdeki 50 yıl içinde 6.5-7.0 büyüklüğünde bir deprem olasılığı %30-40 civarında.
En riskli bölgeler
AFAD’ın 2019 Türkiye Deprem Tehlike Haritası’na göre, İzmir’in 1. derece riskli bölgeleri:
- Konak, Bayraklı, Bornova: Yumuşak zemin ve eski yapılar riski artırıyor.
- Seferihisar, Çeşme, Karaburun: Denize yakın faylarla tehdit altında.
- Menemen, Foça: Kuzeydeki fay zonlarına yakınlık.
- 2020 depreminde Bayraklı’da binaların çökmesi, zeminin ve yapı kalitesinin önemini bir kez daha ortaya koydu.
Bir sonraki deprem ne zaman?
Bilim, “Ne zaman?” sorusuna net bir tarih veremiyor, ama “Hazır mıyız?” sorusu daha kritik. İzmir’in fay hatları, her an 6.5-7.0 büyüklüğünde bir deprem üretebilir. Uzmanlar, “Bu faylar 500 yıldır susuyorsa, birikmiş enerji büyük bir kırılmaya işaret edebilir” diyor. 1688’den beri büyük bir deprem görmeyen İzmir Fayı, bu açıdan en büyük soru işareti.
