Bazı insanlar, kişisel performanslarını değerlendirirken hatalı sonuçlara ulaşabilir. Sahip olduğu becerileri küçümseyen ya da başarısını tamamen şansa bağlayan bireylerin yanı sıra, yeteneklerini abartan ve kendini olduğundan üstün gören bireyler de vardır. Bu yanılgının temelinde, “Dunning-Kruger etkisi” adı verilen bir psikolojik durum yatıyor. İlk kez 1999 yılında David Dunning ve Justin Kruger tarafından ortaya atılan bu kavram, kişinin yetersizliklerinin farkında olmamasından kaynaklanıyor.
Dunning-Kruger etkisi nedir?
Dunning-Kruger etkisi, yetersiz bireylerin kendi bilgi ve becerilerini abartarak, üstün olduklarını düşünme eğilimidir. Bu durumun temelinde, bireyin üstbiliş eksikliği, yani kendi düşünceleri hakkında düşünme yeteneğinin sınırlı olması yer alır.
1999 yılında yapılan bir çalışmada, mizah anlayışı, dil bilgisi ve mantık konularında test edilen katılımcılar, performanslarını olduğundan yüksek tahmin etti. Özellikle düşük performans gösteren bireylerin, kendilerini ortalamanın üzerinde görme eğiliminde olduğu tespit edildi.
Bilimsel araştırmalar ne diyor?
Dunning ve Kruger’ın çalışmaları, bu etkinin sosyal ve bilişsel temellerini ortaya koyarken, daha yeni araştırmalar etkisinin beyindeki bilişsel süreçlere dayandığını gösterdi. 2020 yılında elektroensefalografi (EEG) yöntemiyle yapılan bir deneyde, katılımcıların performanslarını değerlendirirken farklı bilişsel süreçler kullandıkları belirlendi:
- Daha az başarılı olanlar: Performanslarını daha yüksek gördü ve sorulan bilgiye aşinalıklarına güvendi.
- Daha başarılı olanlar: Performanslarını daha düşük tahmin etti ve hatırlama becerilerini kullandı.
Bu sonuçlar, aşırı özgüvenin bilinçsiz bir cehaletten kaynaklandığını ortaya koyuyor.
Çarpıcı bir örnek - McArthur Wheeler vakası
Dunning-Kruger etkisinin popülerleşmesine yol açan olaylardan biri, 1995 yılında McArthur Wheeler isimli bir kişinin gerçekleştirdiği ilginç soygun girişimiydi. Limon suyunun görünmezlik sağladığına inanan Wheeler, yüzüne limon suyu sürerek bir bankayı soymaya kalktı. Ancak güvenlik kameraları tarafından kolayca kaydedildi ve aynı gün yakalandı. Bu olay, cehaletin özgüvene dönüşmesinin dikkat çekici bir örneği olarak literatüre geçti.
Dunning-Kruger etkisinin belirtileri
Dunning-Kruger etkisinden muzdarip kişilerde şu davranışlar sıkça gözlenir:
- Kendini diğerlerinden daha üstün ve zeki görme
- Aşırı özgüven ve eleştirilere tahammülsüzlük
- Kendi yeteneklerini abartma
- Başarılarını sürekli öne çıkarma
- Yanlışlarını kabul etmekten kaçınma ve çevresini suçlama
Bu etkiyi yenmek mümkün mü?
Dunning-Kruger etkisinin kesin bir tedavisi bulunmasa da bireylerin farkındalık kazanması, psikoterapi ve gerektiğinde ilaç tedavisiyle etkileri hafifletilebilir. Uzmanlar, kişinin öz eleştiri yapmasını ve geri bildirimlere açık olmasını, bu etkinin üstesinden gelmek için önemli bir adım olarak görüyor. Dunning-Kruger etkisi, yalnızca bireysel değil, toplumsal düzeyde de önemli sonuçlara yol açabilir. Cehaletin özgüvene dönüştüğü bu durum, bireyin hem kendini geliştirmesine engel olur hem de çevresiyle olan ilişkilerini olumsuz etkiler.